فضای رنگی در عکاسی چیست و چه اهمیتی دارد؟

برای خیلی از عکاسان، رنگ یکی از اجزای حیاتی عکسهایشان محسوب می‌شود. آنها خیلی وقت‌ها دوربینی را انتخاب می‌کنند تا صرفا رنگ‌ها را همانطوری که هست نشان بدهد یا دوربینی را کنار می‌گذارند فقط به این خاطر که رنگ عکس‌های JPEG آن دقیق نیست. اما می‌دانیم که الان در دنیای عکاسی حرفه‌ای، همه از فایل‌های خام استفاده می‌کنند و بدست آوردن رنگ دقیق در مبدل‌های فایل خام، تنها زمانی ممکن است که بتوانید فضای رنگی در عکاسی را به درستی انتخاب و استفاده کنید.

موضوع اینجاست که هر پلت‌فرم، هر وسیله و هر برنامه، روش پردازش رنگ خاص خودش را دارد و خیلی وقت‌ها اصلا فضای رنگی که ما می‌بینیم را دیگران نمی‌توانند ببینند. خیلی وقت‌ها عکسی را که ما می‌بینیم، وقتی روی اینستاگرام یا وب‌سایت ما منتشر می‌شود یا حتی روی تلویزیون‌های خانگی به نمایش در می‌آید، رنگی کاملا متفاوت پیدا می‌کند. رنگی که اصلا مد نظر ما نبوده است. این نقطه شروع اختلاف نظر بین عکاسان و مشتریانشان است.

در این مقاله درباره موضوعی حرف می‌زنیم که احتمالا بخش زیادی از این مشکلات را برطرف می‌کند. می‌خواهیم درباره Color Space یا فضای رنگی صحبت کنیم.

عکس سمت چپ با فضای رنگی درست ذخیره شده و در عکس سمت راست، فضای رنگی انتخاب و اضافه نشده است. می‌بینید که رنگ این دو عکس، به شکل باورنکردنی با هم فرق می‌کنند.

فضای رنگی در عکاسی چیست؟

در اینجا نمی‌خواهیم وارد مسائل فنی و پیچیده تولید و نمایش رنگ در دنیای مجازی بشویم. به طور خلاصه، فضای رنگی یک مدل ریاضی است که نحوه تبدیل کد‌های عددی به رنگ معادل آن کدها را تعریف می‌کند. هر فضای رنگی، محدوده تبدیل خودش را دارد. یعنی کاملا مشخص است که در هر فضای رنگی، کد‌های تعریف کننده اعداد چطور به آن رنگ تعریف و تبدیل می‌شوند و معمولا با یک محدوده گرافیکی مثلثی شکل نمایش داده می‌شود. دلیل مثلثی بودن ان هم اینجاست که همه رنگ‌ها در صفحات نمایشی از ترکیب سه رنگ سبز و قرمز و آبی به دست می‌آیند و به همین دلیل هم همه محدوده‌های فضاهای رنگی، مثلثی هستند.

به بیان ساده، فضای رنگی به طیف رنگ‌هایی که امکان نمایش در آن فضا دارند اشاره می‌کند. نزدیک ترین مثالی که می‌توانیم تصور کنیم، بسته‌های مداد رنگی است. ما همگی با بسته‌های مداد رنگی 12 رنگ، 24 رنگ و 36 رنگ آشنا هستیم. هر فضای رنگی، مانند این بسته‌ها، تعداد رنگ‌های محدودی را می‌تواند داشته باشد و البته جعبه‌های مداد رنگی گران‌قیمتی هم وجود داشت که مداد‌های آن چند طبقه و بسیار متنوع‌تر از مداد‌های ما بود. برخی از فضاهای رنگی هم واقعا همین‌تر با بقیه متفاوت هستند!

گرافیست‌ها و عکاسان، گاهی اوقات درباره گاموت یا طیف رنگ هم حرف می‌زنند. طیف رنگی یا Color Gamut تقریبا مشابه همین مداد‌ رنگی‌ها است، با این تفاوت که معمولا مربوط به تجهیزات و دیوایس‌ها است. یعنی مثلا می‌گویند این مانیتور می‌تواند چنین طیف رنگی را نمایش دهد یا فلان مانیتور روی دوربینی توانایی نمایش آن طیف رنگی را دارد.
طیف‌های رنگی معمولا جزئی از یک فضای رنگی هستند. حتی برخی اوقات چند طیف رنگی در یک فضای رنگی قرار می‌گیرند.
بنابراین یک فضای رنگی ممکن است شامل چند طیف رنگی از چند دیوایس مختلف بشود. به بیان ساده‌تر یک فضای رنگی می‌تواند شامل چندین طیف رنگی باشد، در حالی که هر طیف رنگی در یک فضای رنگی خاص وجود دارد.

هر کدام از فضاهای رنگی در عکاسی چه کاری می‌کنند؟

فضاهای رنگی در عکاسی بسیار متعدد و متنوع هستند. اما رایج‌ترین آنها برای عکاسان، فضای رنگی Adobe RGB، sRGB و Pro Photo RGB هستند. هر فضای رنگی، شامل طیف‌های رنگی متفاوتی از رنگ‌های قابل نمایش می‌شود.
در این میان، فضای رنگی sRGB همان چیزیست که معمولا برای عکس هایی که در اینترنت نمایش داده می‌شوند به کار می‌رود و کمترین محدوده طیف رنگی را دارد. این همان مداد رنگی 12 رنگی ما است.
بعد از پرکاربردترین فضای رنگی، Adobe RGB است که بیشتر دوربین‌های مدرن از آن پشتیبانی می‌کنند و معمولا برای ویرایش عکس در فتوشاپ و دیگر نرم‌افزارهای گرافیکی از آن استفاده می‌کنیم. تقریبا یک مداد رنگی 24 رنگی.
اما فضای رنگی Pro Photo RGB آنقدر رنگ های زیادی را شامل می‌شود که حتی برخی از آنها ار محدوده قابل ثبت حسگر دوربینتان هم فراتر می‌روند.

کاربرد فضاهای رنگی عکاسی

هر کدام از این فضاهای رنگی، هدف متفاوتی را دنبال می‌کند. مثلا اگثر پلت‌فرم‌های مبتنی بر وب از فضای sRGB استفاده می‌کنند و تقریبا به یک استاندارد اینترنتی تبدیل شده است. همچنین همه چاپگر‌ها و شرکت‌ها و لابراتوارهای چاپ هم معمولا از همین فضا استفاده و پشتیبانی می‌کنند.

اما تعداد چاپگر‌هایی که می‌توانند رنگ‌های Adobe RGB را ببینند و چاپ کنند بسیار محدود‌تر هستند. اینها معمولا چاپگر‌هایی با سطح تکنولوژی بالاتر از قبلی‌ها هستند.

اما در مورد فضای رنگی Pro Photo RGB موضوع کمی فرق می‌کند. تابحال هیچ نمایشگری ساخته نشده که بتواند همه این فضای رنگی را به نمایش بگذارد و هیچ چاپگری هم نمی‌تواند از همه رنگ‌های آن پشتیبانی کنید. اگرچه همان مقداری که قابل استفاده است، بسیار باکیفیت‌تر و جذاب‌تر از همه فضاهای رنگی دیگر است. اما عکاسانی که عکس هایشان را با این فضای رنگی می‌گیرند و ذخیره می‌کنند، معمولا به آینده امیدوار هستند که در صورت پیشرفت تکنولوژی، عکس هایشان دارای قابلیت‌های کامل و کافی برای خروجی‌های بهتر باشند.

خیلی مهم است که فضای رنگی خروجی و نهایی را به دقت چک کنید. چون ممکن است عکس سمت چپی را ویرایش و نهایی کنید و در انتها، پس از آپلود در اینترنت، با عکس سمت راست مواجه شوید!

اینکه چرا اینهمه فضاهای رنگی درست شده‌اند، فعلا موضوع ما نیست. بالاخره مانند فرمت‌های مختلف عکس، فضاهای رنگی عکس هم مختلف و متنوع هستند و ما هر کدام را بسته به میزان رنگ مورد نیاز و هدف خودمان انتخاب می‌کنید.
فقط مشکل اینجاست که وقتی از یک فضای رنگی به فضای رنگی دیگری می‌رویم، به احتمال خیلی زیاد، رنگ‌های ما هم تغییر می‌کند. موضوع بدتر اینکه خیلی از عکاسان نمی‌فهمد که چرا این اتفاق افتاده است و فقط می‌دانند که عکس‌هایشان بد رنگ شده و دیگر آن کیفیت رنگی مورد انتظارشان را نمی‌گیرند.

به عنوان مثال خیلی از عکاسان سعی می‌کنند عکس‌هایشان را با Pro Photo RGB ویرایش کنند که ترکیب رنگی بهتر و باکیفیت‌تری را دریافت کنند. اما کاملا برعکس، عکسی که نهایتا روی اینترنت منتشر می‌کنند، بسیار بی‌رنگ و رو و نامناسب خواهد بود.
یا می خواهند عکسشان را چاپ کنند و فایلشان را برای چاپخانه‌ای می‌فرستند که فرضا با دستگاه‌های چهار رنگ یا CMYK کار می‌کند. در این صورت احتمالا چاپ‌های خودشان را با رنگی می‌بینند که اصلا انتظارش را نداشته‌اند و مجبورند آن را تکرار کنند.

حالا مشکل وقتی پیچیده‌تر می‌شود که بفهمیم نمایشگر‌های مختلف و حتی LCD گوشی‌های تلفن همراه گوناگون هم اغلب طیف رنگ‌های متفاوتی را به نمایش می‌گذارند. یعنی فرضا گوشی‌های سامسونگ تصویر را به گونه‌ای متفاوت از آیفون مدیریت می‌کنند و نمایش رنگ‌ها در گوشی‌های میان‌رده و پرچمدار کاملا با هم فرق می‌کند.
فکرش را بکنید این تنوع نمایشگر‌ها و نحوه نمایش رنگ‌ها برای ما که امروزه بیشترین حجم خروجی عکس‌هایمان به صورت آنلاین منتشر می‌شود چقدر دردسرساز خواهد بود.

اگرچه هر روز این مشکل پیچیده‌تر و حل آن سخت‌تر می‌شود، اما با توجه بیشتر به فضای رنگی عکس‌هایتان می‌توانید حداقل کنترل و ثبات بیشتری را بر نحوه ظاهر شدن رنگ‌ها در تصاویر خودتان به دست آورید. به این ترتیب، دنبال کنندگان شبکه‌های اجتماعی و بازدید کنندگان شما، ثبات بیشتری را در رنگ‌های عکسهایتان می‌بینند. و صد البته هم شکایات و برگشت خوردن کارهایتان از سوی مشتریانی که برایشان فایل یا چاپ ارسال می‌کنید نیز کمتر می‌شود.

کدام فضای رنگی برای عکاسی بهتر است؟

اگر با فرمت خام عکاسی می‌کنید، اصلا نیازی نیست که نگران فضای رنگی انتخاب شده در داخل دوربینتان باشید. به این دلیل که اصولا برای فایل‌های خام یا RAW، فضای رنگی بی‌معنی است و تمامی رنگ هایی که حسگر دوربین‌تان می‌تواند ثبت کند را در خود دارند. فضای رنگ فرمت RAW هنگامی که آن را در داخل کامپیوتر ویرایش کرده و خروجی می‌گیرید، معنی پیدا می‌کند.

اما اگر با فرمت JPEG عکاسی می‌کنید، لازم است که فضای رنگی را در داخل دوربین‌تان انتخاب کنید.اغلب دوربین‌ها دو فضای رنگی sRGB و Adobe RGB را ارائه می‌دهند. پیشنهاد ما این است که از Adobe RGB استفاده کنید. چون همانطور که گفتیم، فضای رنگی وسیع‌تر و طیف رنگی بیشتری را پوشش می‌دهد. یادتان باشد که بیشتر دوربین‌ها به صورت پیش‌فرض روی حالت sRGB تنظیم شده‌اند و خودتان باید آن را تغییر دهید. بدتر اینکه خیلی از آنها، با در آوردن دوربین، دوباره به حالت پیش فرض برمی‌گردند و باید مراقب این موضوع باشید.

کدام فضای رنگی برای ویرایش عکس بهتر است؟

برای بسیاری از عکاسان، مرحله اصلی در فرآیند عکاسی، ویرایش آن است. ثابت نگه داشتن فضای رنگی در طول فرآیند ویرایش بهترین راه برای اطمینان از یکدست و دقیق بودن رنگ ها است. اگرچه هیچ مانیتوری نمی تواند حتی طیف کامل Pro Photo RGB را نمایش دهد، همچنان توصیه می شود که در فضای رنگی Pro Photo RGB ویرایش کنید.
همانطور که گفته شد، این کار به شما این امکان را می‌دهد که بیشترین حجم را از اطلاعات رنگی در داخل عکس‌های خود را داشته باشید، که برای اکثر ما چیز خوبی است.
توجه به این نکته ضروری است که هنگام ویرایش با استفاده از Pro Photo RGB باید حتما از عمق رنگ 16 بیتی استفاده کنید و کار در این فضای رنگی برای همه پلاگین‌های فتوشاپ، میسر نیست. ضمن اینکه اگر فضای رنگی را روی Pro Photo RGB قرار دهید و عمق رنگ 8 بیت را انتخاب کنید، رنگ‌هایتان از هم جدا جدا می‌شوند که به آن پدیده پوستریزیشن می‌گویند.

اما قبل از اینکه فایل‌های خام‌تان را با Pro Photo RGB باز کنید، توجه کنید که کار کردن با این فضای رنگی، نیاز به درک بسیار خوبی از رنگ‌ها و دقت بالای تجهیزات نمایش دهنده دارد. اگر یک کارت گرافیک پرقدرت و مدرن، یک نمایشگر بسیار باکیفیت و البته دانش لازم برای ورود به دنیای رنگ‌های حرفه‌ای را ندارید، بهتر است از آن اجتناب کنید.
برای اغلب کاربران، همان فضای رنگی Adobe RGB کاملا کافیست. اگر معمولا برای سرگرمی عکاسی می‌کنید یا با اغلب چاپخانه های معمولی در ایران کار می‌کنید، فکر می‌کنم همان Adobe RGB کارتان را راه می‌اندازد و بهتر است خودتان را در دردسر تبدیل و هماهنگی رنگ‌ها نیندازید.

نکته دیگر اینکه، اگر چاپخانه‌ای که عکس هایتان را تحویل می‌دهید، کلا با فرمت JPEG کارهایتان را تحویل می‌گیرد (یا فرمت‌هایی که به آن‌ها می‌دهید را قبل از ورود به کامپیوتر اصلی‌شان تبدیل به JPEG می‌کنند)، اصولا دیگر فضای Pro Photo RGB برایتان بی‌معنی است. چون فایل‌های JPEG نمی‌توانند این حجم از رنگ را نگه دارند و کیفیت عکس هایتان به هم می‌ریزد.

کدام فضای رنگی در عکاسی برای چاپ عکس خانگی بهتر است؟

تقریبا همه چاپگر‌های خانگی از فضای رنگی sRGB پشتیبانی می‌کنند و چاپگر‌هایی که با فضای Adobe RGB کار می‌کنند بسیار محدود و البته گران‌تر هم هستند. چند مدل بسیار محدود هم وجود دارند که می‌توانند از Pro Photo RGB پشتیبانی کنند. اما من تابحال ندیدم کسی در ایران از آنها استفاده کند. چون اول بسیار گران‌قیمت هستند و دوما، موضوع همان محدودیت‌های تکنولوژیکی و پشتیبانی و عدم دانش فنی برای کار با آنهاست.
بنابراین اگر در کانال های یوتیوب عکاسان حرفه‌ای دیدید که درباره آنها حرف می‌زنند، اول مطمئن شوید که بازار ایران را هم در نظر دارند یا نه!

کدام فضای رنگی برای انتشار عکس در اینستاگرام و شبکه‌های اجتماعی بهتر است؟

بدون شک sRGB. تقریبا همه مرورگر‌ها و نرم افزارهای آنلاین از آن پشتیبانی می‌کنند و اگر عکس هایتان را با Adobe RGB خروجی بگیرید و بعد به صورت آنلاین منتشر کنید، احتمالا رنگ‌هایتان به هم می ریزد.

چطور فضای رنگی عکسهایمان را تنظیم کنیم؟

اینکه چطور در داخل دوربین‌تان باید این گزینه را پیدا کنید، کاملا بستگی به مدل دوربین و چیدمان منوی آن دارد. ولی بدون شک همه دوربین‌ها جایی برای انتخاب فضای رنگی عکس های JPEG دارند که یکی از دو گزینه sRGB و Adobe RGB را در اختیارتان قرار می‌دهد.

اگر نمی‌دانید این منو در کجا قرار دارد، یا باید دفترچه راهنمای دوربین‌تان را مطالعه کنید، یا حداقل در داخل گوگل این عبارت را سرچ کنید:

“how to choose color space in Camera Model“

به عنوان مثال برای دوربین سونی a7r iv که دستور جستجوی آن به این شکل نوشته می‌شود: “how to choose color space in sony a7r iv”

چنین مسیری پیشنهاد می‌شود: MENU → (Camera Settings) → [Color Space] → color space setting

اما همانطور که گفتیم اگر از فرمت فایل خام استفاده می‌کنید، باید این کار را در داخل فتوشاپ انجام دهید. (توجه داشته باشید که برنامه لایتروم، فضای رنگی را به صورت پیش‌فرض روی Pro Photo RGB قرار می‌دهد. اما در فتوشاپ خودتان باید ان را تنظیم کنید.)

باید در ویرایشگر فایل خام فتوشاپ، منوی Camera Raw Preferences را باز کنید و در برگه Workflow گزینه مورد نیاز را انتخاب کنید.

پیشنهاد عملی برای تنظیم فضای رنگی در عکاسی

1. سعی کنید همواره تنظیمات دوربین و نمایشگر را روی Adobe RGB قرار دهید.
2. ویرایش‌ها را همیشه روی Adobe RGB انجام دهید.
3. اگر می‌خواهید عکس هایتان را به چاپخانه بفرستید، از منوی Edit> Convert to Profile ، پروفایل ان را به sRGB تغییر دهید.
4. اگر می‌خواهید عکس‌ هایتان را روی اینترنت منتشر کنید یا در داخل برنامه‌های ویرایش عکس موبایل ادامه دهید (به جز برنامه‌های حرفه‌ای مانند Lightroom Mobile)، آن را به sRGB تغییر دهید.
5. اگر فایلی که باز می‌کنید، در داخل منوی Edit برنامه فتوشاپ خودتان گزینه Assign Profile را می‌بینید، یعنی اصلا فضای رنگی برای این فایل انتخاب نشده است. حتما با استفاده از گزینه Convert to Profile فضای رنگی مورد نظرتان را برایش انتخاب کنید و مطمئن شوید که موقع ذخیره کردن عکس‌ها، گزینه “Embed Color Profile” را در پنجره Save انتخاب می‌کنید. این کار باعث می‌شود تا فضای رنگی مورد استفاده عکس، در اطلاعات فایل آن ذخیره شود و برنامه بعدی بداند که باید دقیقا با آن چکار کند.

همانطور که الان شما هم می‌دانید تا از آن برای افزایش کیفیت عکس تان استفاده کنید!