حساسیت یا ISO در دوربین چیست؟

حساسیت یا ISO یکی از مهم‌ترین ارکان عکس‌برداری است. در واقع حساسیت یا ISO در کنار دیافراگم و سرعت شاتر دوربین، یکی از سه رکن اصلی نوردهی در عکاسی محسوب می‌شود و تاثیر مهمی روی عکس‌هایی که می‌گیرید می‌گذارد. سوال اصلی این است که تاثیر ISO روی عکس چیست؟ ما در این مطلب به طور کامل درباره حساسیت و تاثیر ISO روی عکاسی صحبت می‌کنیم.

حساسیت یا ISO چیست؟

اول از همه اینکه در دوربین‌های دیجیتال، مقدار حساسیت به نور را همان حساسیت دوربین می‌نامیم. از آنجا که مقدار حساسیت را با واحد ISO نشان می‌دهیم، از اینجا به بعد خیلی جاها، حساسیت و ISO را به جای هم به کار می‌برم.

اگر بخواهم خیلی ساده درباره ISO توضیح بدهم، در واقع کم و زیاد کردن حساسیت می‌تواند عکس را تاریک‌تر یا روشن‌تر کند. این ساده‌ترین تعریف برای ISO دوربین است. وقتی ISO را زیاد می‌کنید، عکس یا ویدئویی که می‌گیرید روشن‌تر می‌شود و وقتی ISO را کم می‌کنید، عکس یا ویدئویی که می گیرید تاریک‌تر می‌شود.

به همین خاطر هم آن را یکی از پایه‌های نوردهی در عکاسی در نظر می‌گیریم. چون به ما کمک می‌کند وقتی در یک محیط تاریک عکاسی می‌کنیم، عکس‌هایمان را روشن‌تر کنیم تا به نوردهی بهتری برسیم. یا وقتی در یک محیط روشن هستیم، مقدار دریافت نور را کمتر کنیم تا نور عکس کمی کمتر بشود و به نور طبیعی نزدیک‌تر بشود. از انجا که این کار را با سرعت شاتر و تغییر دهانه دیافراگم هم انجام می‌دهیم، حساسیت را یکی از سه پایه یا سه رکن نوردهی به حساب می‌آورند.

اما تغییر دریافت نور به همین سادگی هم نیست. وقتی در یک محیط تاریک عکاسی می‌کنید و می خواهید با بالا بردن حساسیت یا ISO دوربین، مقدار جذب نور را زیاد‌تر کنید، یک تاثیر جانبی مهم هم دارد. اگرچه زیاد کردن حساسیت، عکس را روشن‌تر می‌کند، اما باعث می‌شود تا دانه‌های ریزی در عکس بوجود بیایند که ما آنها را نویز می‌نامیم. این دانه‌ها یا نویزها، باعث کم شدن کیفیت عکس می‌شوند و عکس را دانه دانه می‌کنند.

در واقع این نویز‌ها یک جور Trade-Off هستند. یعنی هزینه‌ای هستند که ما به خاطر روشنایی بیشتر عکس‌هایمان باید بپذیریم. اگر مجبوریم عکس هایمان را با بالا بردن حساسیت یا ISO روشن کنیم، باید قبول کنیم که کمی هم نویز در عکس هایمان ایجاد شود. هر چقدر بیشتر عکس را روشن کنیم، مقدار نویز بیشتری هم در عکس‌ها دیده می‌شود. به همین خاطر هم معمولا جایی از حساسیت استفاده می‌کنیم که چاره دیگری نداریم و نمی‌توانیم مثلا سرعت شاتر را کند‌تر بکنیم یا دیافراگم را بازتر کنیم.

مثلا فرض کنید اگر سوژه ما دارای حرکت باشد، کم کردن سرعت شاتر احتمالا باعث می‌شود تا سوژه به صورت محو ثبت شود. و احتمالا نمی‌توانیم دیافراگم را هم از یک مقداری بیشتر باز کنیم، چون بهرحال لنز ما هم محدودیتی دارد و فرضا دیافراگم آن بیشتر از f/4 باز نمی‌شود. در چنین مواقعی مجبوریم مقدار نور بیشتر را با زیاد کردن حساسیت یا ISO بدست آوریم و طبیعتا زیاد کردن حساسیت هم نویز ایجاد می‌کند.
حالا اینکه چقدر از این نویز را تا چه میزان می‌توانیم قبول کنیم بسته به اندازه‌ای است که می‌خواهیم آن را ببینیم.

معنی ISO چیست؟

خود عبارت ISO از نام International Organization for Standardization گرفته شده است. شاید وقتی نام ارگانیزیشن یا سازمان به گوشتان می‌خورد، تصور کنید که ISO نام یک سازمان استانداردسازی است که مقدار حساسیت را سازماندهی می‌کند. اما در واقع این اصلا نام یک سازمان نیست. هر چد خیلی سال پیش، یعنی در دورانی که فیلم‌های نگاتیوی ساخته می‌شدند، سازمان‌هایی وجود داشتند که مقدار روشنایی فیلم‌ها را استانداردسازی می‌کردند.

آن زمان استاندارد‌های مختلفی با عنوان ASA و DIN بودند که این کار را می‌کردند. اما سازمان‌های مربوطه یک زمانی با هم نشستند و یک استاندارد واحد را تعریف کردند که ما امروز آن را با نام ISO می‌شناسیم. چیزی که ISO تعریف می‌کرد این بود که مثلا وقتی یک فیلم نگاتیوی، ISO 400 دارد یعنی باید چه مقدار نور را جذب کند.

اما دیگر از روزگار فقط یک نام باقی مانده است. حالا دیگر حسگر یک دوربین دیجیتال، روی یک حساسیت قفل نیست. بلکه می‌تواند هم حساسیت ISO 100 داشته باشد، هم ISO 200، هم ISO 400 و غیره. بنابراین دیگر عبارت حساسیت، نشان‌دهنده یک میزان جذب نور است، نه نشان‌دهنده نوع حسگر.

به همین خاطر هم شرکت‌های دوربین سازی، همان استاندارد فیلم‌های نگاتیوی را پذیرفته‌اند و مقدار جذب نور حسگر را با همان واحد ISO تعریف م اجرا می‌کنند.

مقادیر استاندارد ISO چقدر است؟

هر دوربینی، می‌تواند یک سقف مشخصی از ISO را استفاده کند. یعنی مقداری که حسگر هر دوربین می‌تواند نور را بیشتر کند از قبل مشخص است. مقادیر ISO را گاهی اوقات سرعت‌های ISO هم می نامند، اما این اصطلاح کمتر رایج است و بیشتر همان عبارت “مقدار حساسیت” یا “مقدار ISO” را استفاده می‌کنند. مقدار ISO در دوربین‌ها معمولا اینطور نامیده می‌شود:

ISO 100 ( پایینISO )
ISO 200
ISO 400
ISO 800
ISO 1600
ISO 3200
ISO 6400 (بالا ISO)

اگر به این اعداد نگاه کنید یک ارتباط بسیار واضح را بین آنها می‌بینید. هر عدد، دو برابر عدد قبلی خودش است. یعنی مثلا ISO 400 دوبرابر ISO 200 است. یا ISO 6400 دو برابر ISO 3200 است. در دوربین هم دقیقا همین اتفاق می‌افتد. مقدار جذب نور ISO 400 دقیقا دو برابر ISO 200 است. مقدار جذب نور ISO 6400، دقیقا دوبرابر ISO 3200 است.
به زبان ساده‌تر اینکه وقتی ISO دوربین را از ISO 200 به ISO 400 می‌برید، مقدار روشنایی عکستان “2 برابر” می‌شود. وقتی ISO دوربین را از ISO 3200 به ISO 6400 می‌برید، مقدار روشنایی عکستان “2 برابر” می‌شود.
کلا مقدار ISO از هر مقدار، به مقدار بعدی خودش “2 برابر” می‌شود.

چقدر می‌توانیم حساسیت ISO را زیاد کنیم؟

گفتم که هر چقدر حساسیت را بالا ببرید، مقدار نویز عکس هم بیشتر می‌شود. به عکس زیر نگاه کنید:

این عکس با دو حساسیت ISO 200 و ISO 3200 گرفته شده است. (البته مقدار سرعت شاتر در عکس دوم را هم کم کردیم تا نور هر دو عکس یکسان باشد و بتوانیم فقط تاثیر ISO را مقایسه کنیم.)

کاملا مشخص است که وقتی حساسیت را از 200 به 3200 افزایش دادیم، نویز تصویر خیلی بیشتر شده است. به مژه‌های این عروسک نگاه کنید. موها هم همینطور. جزئیات چیز‌های ریزی که در تصویر می‌بینید، تحت تاثیر این نویزها از بین رفته است.

به همین خاطر هم باید تا زمانی که مجبور نیستیم، حساسیت را بالا نبریم.

حساسیت یا ISO پایه چیست؟

کمترین حساسیتی که دوربین شما دارد را حساسیت پایه آن دوربین می‌نامند. هر چقدر این مقدار کمتر باشد، یعنی دوربینتان می‌تواند با حساسیت پایین‌تر و کیفیت بالاتری عکس بگیرد. این مقدار در خیلی از دوربین‌ها ISO 100 است. حالا چرا دانستن این حساسیت اینقدر مهم است؟

این خیلی واضح است. اما نه آنقدر‌ها که ساده به نظر می‌رسد. چون حساسیت پایه در برخی از دوربین‌ها ISO 100 “نیست”!

در خیلی از دوربین‌های DSLR قدیمی یا حتی برخی از دوربین‌های مدرن امروزی (مثلا Fuji X-T2) دارای حساسیت پایه ISO 200 هستند. یعنی پایین‌ترین حساسیتی که می‌توانند با آن عکس بگیرند، ISO 100 نیست، بلکه ISO 200 است!

بنابراین وقتی عکاسان می‌خواهند با پایین‌ترین مقدار ISO عکس بگیرند تا کمترین نویز را در عکسشان داشته باشند، مجبورند از ISO 200 استفاده کنند که این اصلا خوب نیست.

برخی دوربین‌ها هم هستند که حساسیت پایه آنها حتی از ISO 100 هم کمتر است. مثلا حساسیت پایه Nikon Z7 II برابر ISO 64 است. طبیعی است که مقدار نویز این دوربین در حساسیت پایه‌اش کمتر از حساسیت پایه ISO 100 است و خوب، عکاسان دوست دارند با نویز کمتر عکاسی کنند. بنابراین مثلا وقتی در استودیو عکاسی می‌کنند، به جای اینکه حساسیت را روی ISO 100 بگذارند، روی ISO 64 می‌گذارند تا عکس هایشان نویز کمتری بگیرد و البته سعی می‌کنند با زیاد‌تر کردن نور فلاش‌هایشان، نور کمتر را جبران کنند.

نکته مهم:

در خیلی از دوربین‌ها، یک حساسیت دیگر هم در لیست ISO ها می‌بینید که با عدد نشان نمی‌دهند و مثلا آن را با LO یا HI نشان می‌دهند. یعنی مثلا حساسیت پایه آنها ISO 100 است، اما وقتی می‌خواهید حساسیت را کمتر کنید، یک گزینه به نام ISO LO هم می‌بینید که نشان‌دهنده ISO LOW یا “پایین” است. این مقدار را انتخاب نکنید.

این در واقع یک ترفند تبلیغاتی است که شرکت‌های سازنده به کار می‌برند تا به کاربران بگویند که دوربینشان می‌تواند با حساسیت کمتر از ISO 100 هم عکس بگیرد. اما این در واقع یک فرآیند نرم‌افزاری است. یعنی حساسیت را به صورت مصنوعی و نرم‌افزاری کم کرده‌اند. این کار اتفاقا موجب کاهش کیفیت عکس هم می‌شود. بنابراین اصلا روی آن حساب نکنید و حساسیت پایه را همان ISO 100 در نظر بگیرید.

حساسیت را چطور بالا ببریم؟

نحوه بالا بردن حساسیت در دوربین‌های مختلف با هم فرق دارد. یعنی احتمالا باید دکمه یا منوی آن را پیدا کنید. اما اصول آن یکسان است.

اول اینکه باید در یک مد عکاسی باشید که اجازه بالا بردن حساسیت را به شما بدهد. مثلا مد Auto یا مدهای عکاسی منظره و پرتره و آتش‌بازی و … اصلا به شما اجازه نمی‌دهند که ISO را عوض کنید. در عوض مد‌های عکاسی P یا A و S و M به شما اجازه کنترل ISO را می‌دهند. بنابراین باید دوربین را روی یکی از این مد‌ها بگذارید.
اگر دوربینتان از مدل‌های DSLR ساده یا دوربین‌های بدون آینه ارزان قیمت هست، احتمالا دکمه مستقیمی برای ISO ندارد. در این دوربین‌ها باید وارد منوی عکاسی بشوید (احتمالا دکمه Quick Menu یا تنظیمات منوی Q) بشوید و دنبال گزینه‌ای با نام ISO بگردید. وقتی روی آن بزنید، می‌توانید مقدار ISO را عوض کنید یا گزینه Auto را انتخاب کنید تا خود دوربین به طور خودکار مقدار ISO را برایتان انتخاب کند.

دوربین‌های رده‌ بالا و حرفه‌ای معمولا دکمه‌ای با نام ISO دارند. آن دکمه را نگه دارید و دکمه چرخان روی دوربین را بچرخانید تا حساسیت را تغییر دهید. در برخی از دوربین‌های جدید، دکمه مستقیمی برای این کار طراحی نشده، اما قطعا می‌توانید یکی از دکمه‌های روی دوربین را برنامه‌ریزی کنید تا به ISO متصل شود. یعنی یکی از دکمه‌ها را طوری سفارشی‌سازی کنید که وقتی آن را فشار می‌دهید، گزینه ISO فعال شود.
برخی از دوربین‌ها هم هستند که کلا یکی از دکمه‌های چرخان روی دوربین را به ISO ختصاص داده‌اند. یعنی مثلا روی دوربین، سه دکمه چرخان می‌بینید که یکی از آنها سرعت شاتر، یکی دیگر دهانه دیافراگم و آخری، ISO را تغییر می‌دهد.

اگر مطمئن نیستید که کدما دکمه این کر را انجام می‌دهد، می‌توانید در قسمت کامنت‌ها از من بپرسید تا شما را راهنمایی کنم. اما بهرحال با هر روشی که این کار را انجام می‌دهید بهتر است خیلی زود با ان اخت بگیرید. کنترل سریع ISO به شما امکان می‌دهد تا در مواقع مورد نیاز خیلی سریع نور عکس ها را کنترل و کم و زیاد کنید.

اما حالا سوال اینجاست که کدام یک از تنظیمات ISO برای چه کاری مناسب است؟

کدام مقدار ISO را باید استفاده کنیم؟

همه می‌دانند که حساسیت پایه دوربینشان بهترین گزینه است. اما اگر مجبور شدید که حساسیت را بالا ببرید، دقیقا تا چه مقدار باید بالاتر برود. در ادامه موقعیت‌های مختلفی که احتمالا سراغ حساسیت های بالاتر می‌روید را توضیح می‌دهم.

کی باید از پایین‌ترین حساسیت استفاده کنید؟

همانطور که در بالا گفتم، هر زمان که نور کافی در اختیار دارید، باید سعی کنید همواره از پایین‌ترین حساسیت دوربین‌تان استفاده کنید. اما گاهی اوقات هم هست که نور محیط زیاد نیست. مثلا فرض کنید می‌خواهید در دقایق غروب از یک منظره عکس بگیرید.

در چنین مواردی هم بهتر است اول دوربین را در یک جایی یا روی یک سه پایه ثابت کنید تا هیچ حرکتی نداشته باشد و بعد سعی کنید به جای بالا بردن حساسیت، سرعت شاتر را تا جایی که می‌توانید کم کنید.

البته یادتان باشد که سرعت شاتر خیلی خیلی پایین، مثلا حدود 1 یا 2 ثانیه و کمتر باعث می‌شود تا تمام اجزای متحرک صحنه، مانند شاخه ها و برگ‌ها، حالت محو شده و روح مانند پیدا کنند. بنابراین این روش تنها برای سوژه های کاملا ثابت مناسب است.

کی باید از بالاترین حساسیت استفاده کنید؟

تقریبا هیچ وقت! بالاترین حساسیت دوربین‌تان جایی است که احتمالا عکس‌ها کاملا بدون استفاده خواهند بود. اما حساسیت‌هایی مانند ISO 1600 یا ISO 3200 را حساسیت بالا در نظر می‌گیریم. هر چند این حساسیت فقط در دوربین‌های با حسگر بزرگ قابل استفاده است، اما اگر دوربین فول فریم دارید یا پردازشگر دوربین‌تان جدید و قدرتمند است، این حساسیت به شما کمک می‌کند تا از سوژه‌های متحرک در محیط‌های کم نور، بهتر عکاسی کنید.

فراموش نکنید که برطرف کردن نویز در عکس‌ها خیلی راحت‌تر از برطرف کردن محو شدگی است. یعنی خیلی راحت تر می‌توانید نویز عکس‌ها را بگیرید، اما اگر سوژه شما محو شود، تقریبا غیر ممکن است بتوانید ان را تصحیح کنید.

به عکس زیر نگاه کنید. این عکس در غروب گرفته شده و نور محیط زیاد نبوده است.از آنجا که پرنده با سرعت زیادی حرکت می‌کند، عکاس مجبور بوده تا با سرعت 1/2000 ثانیه عکاسی کند که سرعت بسیار زیادی است. در اینجا برای جبران نور کم عکس، حساسیت را تا ISO 800 بالا برده است. اگر می‌خواست با حساسیت ISO 100 عکاسی کند، مجبور بود که سرعت عکاسی را تا 1/250 کم کند که باعث محوشدگی سوژه پرسرعت وسط کادر می‌شد.

شناخت کارکرد ISO و توانایی تغییر حساسیت دوربین در شرایط مختلف، به شما امکان می‌دهد تا از تمام توانایی‌های دوربینتان به خوبی استفاده کنید. اگر درباره ISO سوالی دارید حتما در کامنت‌ها از من بپرسید.

استفاده از حساسیت‌های بالا در یک زمان دیگر هم کاربرد دارد. وقتی که می‌خواهید در محیط‌های نسبتا تاریک با فلاش عکاسی کنید. می‌دانیم که نور فلاش نمی‌تواند کل صحنه را به صورت یکنواخت عکاسی کند. به همین دلیل وقتی می‌خواهید مثلا در یک اتاق، از یک مراسم جشن عکاسی کنید، می‌توانید حساسیت دوربین را بالا ببرید تا از نور محیط بیشترین استفاده را بکنید. به این ترتیب، نیاز کمتری به نور فلاش دارید و به راحتی می‌توانید روی دست عکاسی کنید.

چه وقت از حساسیت Auto یا خودکار استفاده می‌کنیم؟

تقریبا همه دوربین‌هایی که امکان انتخاب ISO را دارند، گزینه‌ای به نام Auto ISO هم دارند. اما انتخاب خودکار ISO به این معنی است که ممکن است دوربین، یک مقدار حساسیت بالا را انتخاب کند و این مقدار، باعث شود تا عکس شما دارای نویز شدیدی شود.
در چنین مواقعی ما ترجیح می‌دهیم که کمی عکس را تاریک‌تر بگیریم، اما فرضا از حساسیت ISO 1600 بالاتر نرویم. به همین دلیل هم در دوربین‌ها، گزینه‌های برای قفل کردن حداکثر Auto ISO وجود دارد. یعنی فرضا خودتان می‌دانید که بالاترین حساسیت دوربین شما که برای چاپ عکس‌ها قابل استفاده است ISO 1600 است. اما دوربینتان دارای حساسیت‌های بالاتر هم هست که احتمالا فقط به درد اینستاگرام می‌خورد.

در چنین مواقعی می‌توانید هر زمان که قرار است یک پروژه عکاسی را که نیاز به چاپ دارد انجام دهید،Maximum ISO را روی ISO 1600 قفل کنید. به این ترتیب مطمئن می‌شوید که حساسیت دوربین از ISO 1600 رد نمی‌کند ، حتی اگر به قیمت تاریک‌ ماندن عکس تمام شود.

بهرحال استفاده از ISO در عکاسی یک Trade-Off (فدا کردن یک چیز در برابر دیگری) محسوب می‌شود.

امیدوارم کار کردن با ISO دوربین به شما اجازه دهد تا تمرکز بیشتری روی خلاقیت خودتان در عکاسی قرار دهید و عکس‌های بهتری بگیرید. لطفا هر سوالی درباره حساسیت دوربین دارید در بحش کامنت‌ها از من بپرسید.